|
|||
فصل نهم: آب زير زميني |
|||
آب زيرزميني (Graundwater)
و اهميت آن
آب زيرزميني يكي از منابع مهم آب براي مصرف انسان است. آب زيرزميني در
هيدروژئولوژي بحث و مطالعه ميشود. عليرغم اهميتي كه آب زيرزميني در تأمين آب شيرين
مورد نياز انسان دارد آنچه از آب زيرزميني به عنوان آمار ارائه ميشود تخمينهائي
است كه توسط دانشمندان صورت گرفته است. به نظر وينوگرادف حجم آبهاي موجود در اعماق
زمين بين 13000 تا 15000 ميليون كيلومتر مكعب است كه 10 تا 12 برابر حجم كل
اقيانوسها خواهد شد. در حاليكه ورنادسكي اين حجم 1300 ميليون مترمكعب برآورد نموده
كه يك دهم حجم مورد نظر وينوگرادف است. البته در مورد آبهاي زيرزميني بايد توجه
نمود كه اكثر آبهاي اعماق زمين شور ميباشند و آنچه از ديدگاه مصارف انساني قابل
توجه است آبي است كه در منطقه تبادل (تا عمق حدود 800 متري زمين) بنام آب تجديد
پذير (renewable water) وجود دارد. حجم اين آب را حدود چهار ميليون مترمكعب برآورد
ميكنند. از نظر مقايسهاي اين آب فقط 0.27 درصد از آب موجود در چرخه هيدرولوژيك را
تشكيل ميدهد.
شرايط نامطلوب آبهاي سطحي در مناطق خشك و نيمه خشك ايران از قديم الايام ايرانيان
را به تلاشي عظيم براي دسترسي به آب زيرزميني وا داشته است. حفر قنات يكي از
شيوههاي رايج و موفق دسترسي آنان به زيرزميني بوده است. جمع آبهاي زيرزميني كشور
در حدود 35 ميليارد مترمكعب در سال برآورد شده كه حدود 30 ميليارد مترمكعب آن مربوط
به منابع آب مخازن آبرفتي و 5 ميليارد مترمكعب آن مربوط به منابع كارستي (آهكي) و
ساير سازندهاي سخت ميشود.
محاسن آب زيرزميني
1- كيفيت بالائي از نظر آلودگي ميكروبي دارند.
2- تقريباً داراي درجه حرارت ثابتي هستند.
3- دور از دسترس تبخيرند و كمتر تبخير ميشوند.
4- آلودگي اين آبها به دليل دسترسي كمتر احتمال كمتري دارد.
5- مواد معلق ناچيزي دارند.
6- تركيب شيميائي تقريباً ثابتي دارند.
قبل از مطرح شدن بحث اصلي در زمينه آب زيرزميني لازم است چند اصطلاح را در اين
زمينه تعريف كنيم :
- آبخوان يا سفره آب زيرزميني (Aquifer) : مجموعهاي از سنگها يا رسوبات اشباعي است
كه قابليت انتقال مقادير مفيد آب به چاهها و چشمهها را دارد.
- منافذ اوليه (Primary openings) : منافذي كه در زمان تشكيل يك سنگ پديد ميآيند.
- منافذ ثانويه (Secondary opening) : منافذي كه پس از تشكيل سنگ ايجاد ميشوند.
- سطح ايستابي (Water table) : سطحي كه فشار آب در آن صفر ميشود و مشخص كننده بخش
فوقاني آبخوان است. فشار سيال در زير سطح ايستابي مثبت ميباشد.
- لايه محصور كننده (Confiniing layers) : واحدهاي زمين شناسي هستند كه داراي نفوذ
پذيري ناچيزي بوده و مرزهاي آبخوان ها را تشكيل ميدهند.
- آبخوان آزاد (Unconfined aquifer) : تودهاي از رسوبات يا سنگهاي اشباع از آب كه
مستقيماً توسط يك لايه محصور كننده پوشيده نشده است. آب اين سفرهها فقط تحت تأثير
فشار هيدرواستايك است.
- آبخوان تحت فشار (Confined aquifer) : آبخواني كه بين دو لايه محصور كننده قرار
گرفته و تغذيه آن از محلي كه به سطح زمين ارتباط دارد تأمين ميشود.
- چاه آرتزين (Artesian well) : چاهي كه در سفرههاي تحت فشار حفر ميشود و سطح آب
پس از احداث چاه بالا آمده و يا فوران مينمايد.
- سفره معلق يا سوار (Perched aquifer) : سفرههاي آبي كوچكي كه بالاي عدسيهاي
نفوذناپذير و بالاتر از سطح آب زيرزميني تشكيل ميشوند.
توجه: |